Godine 1425. srpske izbeglice sa juga nastanile su se u podnožju brega i svoje naselje nazvali su Podvršac. Već tada ova oblast bila je poznata po svojim vinima koja su bila među najtraženijima (i najskupocenijima!) na ugarskom dvoru. Nakon što su opustošili čitavu oblast, Turci su grad zauzeli 1552. no Vršac je i dalje ostao nastanjen Srbima. Ovo se promenilo nakon 1594. kada su Srbi, u nadi da će se osloboditi u sadejstvu sa austrijskom armijom, podigli Banatsku bunu: isprva su imali mnogo uspeha i između ostalih gradova oslobođen je i Vršac, no krajem leta Turci su udruženim snagama potukli ustanike i započeli sa osvetom. Većina Srba pobegla je u Erdelj a Vršac je u potpunosti poprimio orjentalni izgled. 1716. Turke je iz grada proterao vojskovođa Evgenije Savojski čime je otvorio novu epohu u istoriji grada. U grad su uskoro kolonizovani Nemci iz oblasti oko reke Mozela koji su sobom doneli nove vinogradarske tehnike koje će Vršac brzo pretvoriti u jedno od središta vinarstva Habzburškog carstva. Brzi privredni uspon krunisan je dobijanjem povelje slobodnog kraljevskog grada 1817. Grad je znatno nazadovao za vreme revolucije 1848. kada su se oko njega tukli Srbi i Mađari. Ostatak XIX veka protekao je u miru i napretku koji je presekla zaraza filoksere koja je zapretila uništenjem sve vinove loze. No, katastrofalne posledice foloksere brzo su poništene u ovoj oblasti planskim sađenjem američkih sorti loze. Najveća etnička promena nastupila je u poslednjim danima Drugog svetskog rata kada su lokalni Nemci izbegli pred nastupajućom Crvenom armijom. Njihovo otsustvo brzo se odrazilo kako na privrednom tako i na kulturnom planu. Poslednjih godina glavna pokretačke sile grada su njegova pivara i posebno farmaceutski koncern ''Hemofarma'', najvažniji proizvođač lekova u Srbiji.
1. Trg Save Kovačevića, nekadašnje središte trgovine i zanatstva, danas je pretvoren u ugodnu pešačku zonu okruženu nekolicinom zanimljivih zdanja. Broj ?15? ovog trga je Kuća kod dva pištolja; u ovoj gostionici podignutoj krajem XVIII veka 1813. nakratko je boravio vođ upravo skršenog srpskog ustanka Karađorđe pre no što je nastavio za Rusiju. Da bi platio svoj boravak, Karađorđe je vlasniku dao dva svoja vredna pištolja koji su postali zaštitni znak gostione. Posebno je zanimljiva dvorišna fasada ove kuće koja se odlikuje tremom sa lučnim otvorima. Na istom trga od 1868. stoji kuća koju je podigao Đorđe, brat Jovana Sterije Popovića na mestu starije u kojoj se rodio ovaj velikan srpske književnosti. Sterija (1806-56) je bio pravobranitelj, pisac i osnivač Narodnom muzeja i Akademije nauka u Beogradu ali je danas najpoznatiji po svojim komedijama u kojima je šibao licemerje i ostale mane tadašnjeg vojvođanskog društva. Poslednja želja Đorđa Popovića ispunjena je 1974. kada je kuća predata Književnoj Oppštini Vršac, izdavačkom preduzeću koje okuplja mesne pisce i koja ovde danas drži svoje književne večeri i izložbe.
2. Na uglu ulica Kumanovske i Stevana Nemanje nalazi se zdanje Stare apoteke znano i kao Apoteka na stepenicama zbog svog neobičnog prlaza ulazu. Kuća u kojoj se nalazi potiče iz sredine XVIII veka a od 1784. ovde radi najstarija vršačka apoteka ''Kod Spasitelja''. Ovu namenu zdanje je zadržalo do 1965. kada je priključeno ovdašnjem muzeju. Prvobitna fasada je preoblikovana u skladu sa klasicističkim shvatanjima sredinom XIX veka ali je ostalo ostalo nepromenjeno do danas: visok krov na dva sprata na kojem su se sušile lekovite biljke, veliki podrum za skladištenje zaliha na hladnom i, naravno, male stepenice koje vode do ulaza. Danas su ovde stalna izložba ''Iz istorije zdravstvene kulture južnog Banata'' i postavka posvećena uspomeni na slavnog slikara Paju Jovanovića (čiji brat je radio u apoteci) koja poseduje nekoliko njegovih vrednih dela među njima i reprezentativni portret kralja Aleksandra Karađorđevića. Nažalost, obe ove izložbe otvorene su samo nedeljom i to od 10 do 13 i od 15 do 19 časova.
3. Desno od apoteke, već na sledećem uglu nalazi se rumunska crkvica Svetog Spasa podignuta u mešavini stilova kojima dominiraju vizantijski elementi ali i žuta klinker-opeka.
4. Dvorska ulica dobila je ime prema Vladičanskom dvoru koji se nalazi na njenom broju 20 okružen francuskim parkom zatvorenim baroknom ogradom. Dvor je podigao između 1750. i 1759. vršački vladika Jovan Georgijević kao rezidenciju banatskih episkopa, kojoj svrsi i danas služi. Dvor je prepravljan u više navrata, poslednji put 1904. kada mu je pročelje prerađeno u bogatijem neo-renesansnom i neo-baroknom stilu. U njegovoj unutrašnjosti najlepša je kapela posvećena Svetim Arhanđelima Mihailu i Gavrilu takođe iz XVIII veka sa izvanrednim baroknim ikonostasom i ikonama Nikole Neškovića. Pored toga u dvoru se čuva i bogata zbirka portreta crkvenih velikodostojnika, ikona, starih knjiga i crkvenih sasuda.
5. Naspram Dvora nalazi se pravoslavna saborna crkva posvećena Svetom Nikoli sa svojim neobičnim tornjem na kojem se nalazi uska terasa. Ovaj hram podignut je 1785. na mestu starijeg. Unutrašnjost su ukrašavali mnogi istaknuti srpski umetnici: Pavel Đurković koji je oslikao ikonostas, Nikola Nešković čije su slobodnostojeće ikone kao i Paja Jovanović sa svoja dva velika platna.
Na kraju Dvorske ulice leži srpska pravoslavna Uspenska crkva. Podignuta je 1766. a impresivni ikonostas iz 1809. oslikao je Arsa Teodorović.
6. Središnjim gradskim trgom, Trgom Slobode, dominira visoko zdanje hotela ''Srbija''. Najvažnija zgrada ovde je Gradski magistrat čija je noviji deo, takozvano ''Gotsko zdanje'' iz 1860, okrenut prema trgu. Glavni motiv mrko obojenog pročelja je središnji deo sa balkonom i gradskim grbom u medaljonu i istaknutim gotičkim zabatom. Unutrašnjost Magistrata ukrašena je zidnim slikama načinjenim krajem XIX veka. Levo od glavne fasade, na sledećem uglu nalazi se stariji deo magistrata podignut početkom XIX veka kao obična privatna kuća.
7. Najviša i najupečatljivija građevina Vršca svakako je njegova katolička katedrala čija ćete dva tornja lako uočiti još izdaleka. Ova impresivno neo-gotičko zdanje posvećeno Svetom Gerhardu podignuto je 1860-63. na osnovu planova lokalnog arhitekte Franca Brandajsa. Bogata skulptoralna dekoracija nalazi se uglavnom tek u višim zonama tornjeva kao i oko portala i prozora. U unutrašnjosti, tri broda crkve završavaju trima oltarima od kojih je središnji 1863. oslikao Karl Gajger, profesor Bečke akademije lepih umetnosti.
Arhitekta Brandajs potpisao je takođe i nacrte za zgradu ''Konkordije'' koja stoji samo par stotina metara dalje ka severu u ulici Žarka Zrenjanina broj 20. Ovo klasicističko zdanje sa centralnim traktom naglašenim korintskim stubovima podignuto je 1847. kao hotel istog imena ali mu je kasnije namena promenjena pa je služilo kao niža gimnazija.Odmah iza ugla nalazi se Narodni muzej (Anđe Ranković br. 19, 013/822-569). U njemu se mogu videti arheološki nalazi sa bogatih iskopišta oko grada, etnografska zbirka kao i veliki broj umetničkih dela iz XIX i XX veka. Poseban segment muzeja posvećen je životu i radu Paje Jovanovića i Jovana Sterije Popovića.
8. Na jugoistočnom obodu centra grada, prema Vršačkom bregu, leži Gradski park. Nalazi se na mestu nekadašnjeg imanja ugledne vršačke porodice Šerbl koje je 1797. otkupio Magistrat da bi pola veka kasnije počeo da ga uređuje kao gradsko šetalište. Pažljivo održavani sad sa strelištem, klizalištem i kasnije teniskim terenima bio je nadaleko čuven po svojoj lepoti. U poslednjih nekoliko decenija park je prilično zapušten te je izgubio dosta od svog sjaja ali se i danas uživa u njegovom ogromnom drveću ili vodoskoku sa predstavama četiri godišnja doba.
Najlakši i najpopularniji uspon na Vršački breg, taj najzapadniji ogranak Karpata, ide izduženim Omladinskim trgom. Iznad Gradskog parka prostire se novi kompleks sportske dvorane u kojoj nastupa košarkaški tim ''Hemofarm''. Uspon na breg započinje ulicom Mate Matejića koja se nakon nekog vremema pretvara u vijugavo stepenište. Prošavši crkvu na Kalvariji koja potiče iz 1728. dolazi se do vrha koji krasi Vršačka kula. Podignuta u XV veku ova branič kula jedini je ostatak nekadašnje tvrđave koja se danas može poznati samo po ostacima temelja. Srušena je u XVIII veku kada je izgubila svoj vojni značaj. Sačinjena od kamena i opeke, kula nosi odlike vizantijskog načina zidanja pa ju je stoga verovatno podigao despot Đurađ. Spoljašnje stepenište vodi do drugog od ukupno tri sprata koji dostižu visinu od 20 metara. Ako nastavite šetnju ka istoku naićićete na nekoliko vidikovaca sa izvanrednim pogledom na grad. Glavni put na istok vodi do planinarskog doma na Širokom bilu, polazne tačke za pešačke ture po Vršačkim planinama.

Ostale vestiArhiva