Još od davnih vremena stanovnici Valjeva i okoline su o svakom prazniku, a posebno na Ivanjdan, odlazili u crkvu Sv. Jovanja na hodočašće. Govorili su „da odlaze crkvi“, čak i onda kad su od nje postojali samo temelji, ili kameni ostaci ruševina. Posebna čast im je bila da na hodočašće povedu i gosta, ako bi se u to vreme zatekao u njihovoj kući. Stoga je razumljivo oduševljenje putopisaca položajem, okruženjem, ali i odnosom naroda prema ovoj svetinji posvećenoj svetom Jovanu Krstitelju i u kojoj se, prema predanju, čuvao deo ruke ovog svetitelja. Ruka je nestala u burnim vremenima, ali je sačuvan ćivot u kojem se nalazila, kao i verovanje naroda da „ivanjski zrak“ koji na taj praznik obasja vernika donosi izlečenje i pomoć onima koji su u nevolji.
Postoji više predanja o osnivanju manastira Jovanja. Po jednom, crkvu su u sedamnaestom veku podigli vojvode Jovan i Jevta Vitković, koji su u njoj i sahranjeni – da li obojica ili samo Jevta, ne zna se pouzdano. Po drugom verovanju, crkvu je sagradila „jedna župnica, verovatno po imenu Jovana“, u vreme Kosovske bitke, pridružujući se tako svojoj braći, koja su podigla tri značajne crkve u okolini – Gračanicu, Ćelije i Pustinju. U ovoj verziji, braća Vitkovići su samo obnovili njenu porušenu crkvu. Neki ime crkve vezuju i za veliki broj stabala jove, koja su ovde nekada rasla. Ipak, ostaje najbliže istini da je manastir dobio ime po tome što je njegov hram posvećen svetom Jovanu Krstitelju.
Raniji putopisci opisivali su da se nalazi „na maloj zaravni, među jovama i u ovom kraju retkim četinarima”, da ima odvojen zvonik na kamenoj ploči, da je nevelikih dimenzija, skromne unutrašnjosti, s ikonostasom i srebrom uramljenim ruskim ikonama. U svim opisima pominju se drvene kolibe namenjene hodočasnicima „koji ovde traže duševnu utehu ili od čudotvornog izvora, koji izbija iz stene, očekuju lek za svoje telesne boljke”. Ipak, govoreći o lepoti ovog kraja, Feliks Kanic je zapisao da razume sveštenika ovog hrama koji mu je rekao da „svoju kućicu sa krasnim voćnjakom i ono malo plodne zemlje“ ne bi ni za šta menjao. I zaključuje, da i kad ne bi postojala lekovita voda, „opojni šumski vazduh, kristalno čista izvorska voda i tišina koju narušava jedino cvrkut ptica“ su sami po sebi lek za svaku boljku i nevolju.
Crkva je najverovatnije podignuta krajem petnaestog veka, a prvi put se pominje u turskim popisima, kao manastir Svetog Jovana. Ovde su knjigu učili mnogi duhovnici, a u prvoj polovini osamnaestog veka u Jovanji je postojala i bogoslovska škola. Velika priprata dozidana je 1706. godine, kada su obnovu izvršili braća Vitković. Stari živopis iz sedamnaestog veka, nekoliko puta je obnavljan, ali je mali deo sačuvan. Među tim delovima živopisa je i freska na kojoj je predstavljen sveti Jovan Krstitelj sa roditeljima, iznad ulaznih vrata u hram. Smatra se da je crkvu živopisao poznati srednjovekovni živopisac Longin Dečanac.
Danas se manastir Jovanja nalazi na šumskoj zaravni udaljenoj samo tri stotine metara od puta koji vodi od Valjeva prema Bajinoj Bašti, ali i ostalim svetinjama valjevskog kraja. Crkva i porta, izvor i konaci obnovljeni su i uređeni. Praznikom i svakim danom dočekuju hodočasnike i poklonike lepote duhovnog života, želeći im dobrodošlicu svojim mirom i spokojstvom.

Ostale vestiArhiva