Kanjon reke Vratne nadaleko je poznat po kamenim kapijama, lukovima iznad reke koji su u davna vremena nastali urušavanjem pećina. Geografi koji su ovde često dolazili uključujući i one najčuvenije nazvali su ova okamenjena čuda – prerastima. Ove jedinstvene pojave, sakrivene u tajanstvenim šumama istočne Srbije, bile su nekada pećine tunelskog tipa.
Najviši kameni lukovi u Evropi su upravo upravo ovde. Osim u kanjonu reke Vratne, prerasti postoje još i na reci Zamni, takođe u istočnoj Srbiji, a ima ih u Sloveniji kod Postojne, u Francuskoj i u Koloradu (SAD).
Reka Vratna izvire ispod Miroča i nastaje od rečice Breze i potoka Mastakan koji se spajaju kod treće kapije. Pošto tu Vratna ponire, zovu je Suvom kapijom. Nizvodno izbija nekoliko vrela, a ispred druge po redu kapije Vratna ponovo izbija na površinu.
Prvi detaljan opis ovog područja dao je čuveni balkanolog Feliks Kanic u svom delu „Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja 19 veka” iz 1909. godine. On spominje prirodni fenomen u dolini Vratne „kao delo erozije i lep krečnjački scenario”. U svom opisu ove reke on ističe: „Do dva kamenita svoda čuvena u celoj krajini vodi jedna mestimično teško prohodna staza i nadmaša lepotom eroziju kod Plavne u jugozapadnoj dolini Zamne.”
U monografiji Arnalda Faustinija iz 1918. godine predstavljeni su svi tada poznati mostovi i lukovi sveta, a za Evropu se navodi 347 objekata, među kojima su i prerasti u istočnoj Srbiji.
Prva naučna istraživanja i objašnjenje morfogeneze u Srbiji, posebno za prerasti Vratne i Zamne, dao je 1895. godine Jovan Cvijić. On je utvrdio da su „prirodni kameni mostovi ostaci pećina čije su tavanice oburvane, a zaostali delovi tavanice predstavljaju upravo prerasti”.
Prva kapija (Mala prerast) udaljena je oko 200 metara od srednjovekovnog manastira, dugačka je 15 metara, širine 30 metara i visine otvora 34 metra.
Velika prerast, ili druga vratnjanska kapija u neposrednoj blizini prve, ima dužinu 45 metara, širinu 23, visinu 26 i dubinu svoda 30 metara. Ove dve kapije nazivaju se manastirske i istog su porekla, za razliku od treće, Suve prerasti, koja ima dužinu od 34 metra, širinu 15 metara i visinu 20 metara. Ova treća kapija, udaljena oko dva kilometra od prve dve, najnepristupačnija je i najmlađa, ali i najlepša i najizazovnija za istraživače.
U njenoj blizini otkrivene su tri do sada neistražene pećine, a speleolozi kažu da je prva najduža, oko 400 metara, druga najatraktivnija, sa jezercetom neobične lepote, a treća najveća, sa isprepletenim mnogobrojnim hodnicima i tunelima.
Vratnjanske kapije su za Dan planete 2006. godine poslužile i kao koncertna dvorana u prirodi, kada je negotinski Dom kulture „Stevan Mokranjac” na ovom lokalitetu izveo multimedijalni program „Planeto, koncertna dvorano“.
– Bilo je predviđeno da prošle godine na „Mokranjčevim danima” nastupi i jedan švajcarski hor, jer je to mesto između dve kapije izuzetno akustično. Međutim, od ove ideje se odustalo pošto su crkvene vlasti zabranile prolaz manastirskim imanjem kroz koje se decenijama išlo do kapija. Sada se na to mesto može stići samo preko šumske staze koja je uska i strma, a na mestima i rizična – kaže Dragana Knežević, direktorka Doma kulture.
– U kanjonu reke Vratne je specifična drvenasta i žbunasta flora, koja se ovde nastanila još u ledenom dobu: bukva, orah, mečija leska, jorgovan, gorski javor, jasen, ukupno 24 vrsta drveća. Na stenama i pašnjacima raste 170 vrsta trava – ističe Ljubiša Marinković, šumarski inženjer iz „Srbijašuma“.
Udruženje „Badem” iz Negotina pravi svoje godišnje istraživačke stanice, gde studenti i srednjoškolci prikupljaju biljke za herbarijume i istražuju lekovito bilje, a u tu akciju su uključeni i univerzitetski profesori..
– Vratna je interesantna i kao pribežište specifičnih vrsta ptica, ima ih 57 vrsta selica i stanarica, od predatora do pevačica, zatim deset vrsta slepih miševa. Zastupljeni su i vidra, stepski tvor, kune, jazavci... – kaže Marinković.
Manastir Vratna se nalazi u na izlasku iz klisure između velikih stena koje čine veoma visoka kamena vrata. Ne zna se kada je manastir podignut, veruje se da je to bilo u prvoj polovini petnaestog veka, a obnovljen je u drugoj polovini 19. U njemu su oktoih iz 1764. godine štampan u Veneciji i knjiga jevanđelja na rumunskom jeziku.
Lepotu vratnjanskih kapija upotpunjuju i istoimeno lovište sa velikim stadom muflona i krdom jelena lopatara. U ograđenom delu lovišta su jeleni lopatari i mufloni, a van ograde srndaći i divlje svinje, zečevi, lisice. Vratna je i stanište šumske šljuke, koja tu boravi u šumskim zajednicama graba. Osim davno sagrađenog lovačkog doma nema drugih ugostiteljskih objekata, ali uprkos tome lovište svake godine poseti veliki broj strastvenih lovaca.

Ostale vestiArhiva