Grad, kome još nije utvrđeno ime, nastao je u VI veku i zauzima površinu između 20 i 30 hektara. Osnovan u doba Justinijana, bio je nastanjen imućnim stanovništvom i najverovatnije nestao u požaru. Po veličini i značaju, arheolozi ga upoređuju s Kalemegdanom.
Grad, kojem se još ne zna pravo ime, bio je u svoje vreme regionalni centar i zahvatao je površinu od 20 do 30 hektara, što ga svrstava u najveće ranovizantijske lokalitete u Srbiji. Imao je najmanje pet crkava, velike rezidencije, stambene objekte i radionice. Branjen je bedemima i kulama, a neke od crkava i rezidencija bile su ukrašene skulpturama. Zanimljiva je i unutrašnja arhitektura, pregradni zidovi, zazidani i nezazidani prolazi, kompletno očuvana stepeništa i nadvratni lukovi od sige koji će u potpunosti moći da se rekonstruišu - opisuje prof. Mihailo Milinković, s odseka za arheologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu.
Arheolozi već nekoliko leta intenzivno rade na jednom od najbogatijih nalazišta u ovom delu Balkana. Oni su došli do zanimljivih podataka koji će svakako promeniti dosadašnja poimanja značaja i uloge ovih krajeva u ranovizantijskom periodu.

Grad iz doba Justinijana
Gradina je višeslojno nalazište čije naseljavanje počinje na prelazu iz kamenog u bronzano doba. Poseduje tri osnovna horizonta nastanjivanja od praistorijskog do perioda ranog srednjeg veka sa tragovima manjeg slovenskog naselja. Svakako je najznačajniji grad iz VI veka, najverovatnije osnovan u vreme cara Justinijana, velikog obnovitelja gradova i utvrđenja širom Vizantijskog carstva.
Prva iskopavanja počela su 1984. godine. Prof. Milinkoviću, koji je u to vreme radio na iskopinama u Dragačevu, stariji meštanin pokazao je tada rukom na vrh Jelice i rekao: „Onde je bila crkva.“
- Neposredno posle Drugog svetskog rata seljaci su radili na izgradnji puta Čačak-Lučani i svako je imao obavezu da donese određenu količinu kamena. Neki su se dosetili da na vrhu Jelice postoji majdan već obrađenog kamena. Donosili su isklesane komade, a na svakom je stajao natpis s uklesanim krstom. Neki su hteli da ih sačuvaju pa su ih sklanjali u stranu. Kako je ovaj kraj tradicionalno bio skloniji krstu nego petokraki, pod kojom su tada gradili put, ostavili su to kamenje po strani ne želeći da ga unište. Tako je bilo sve dok u obilazak gradilišta nije naišao jedan partijski funkcioner i, uz obrazloženje da se „sa crkvom raskrstilo“, naredio da se i taj kamen pretvori u tucanik i ugradi u podlogu puta - prepričava profesor Milinković ono što je čuo od seljaka u tom kraju, a na osnovu čega je došao na prvi trag o postojanju Gradine.
To kamenje je, kaže on, ustvari bilo jedino pisano svedočanstvo o vremenu gradnje, vlasniku, a možda i graditelju, i jedina vodilja po kojoj bi se mogao izvesti siguran zaključak o kojem gradu je reč. On kaže da je „čista“ dokumentacija otišla u nepovrat i da je pred arheolozima tako ostao duži i teži put da datiraju nastanak grada.

Podno grejanje
Kao najvažnije otkriće arheolozi izdvajaju Objekat 6, dužine više od 22 metra i širine 12,80 metara, čija je visina očuvanih zidova za naše uslove iznenađujuća i na pojedinim mestima iznosi i do pet metara. Ova građevina, još neutvrđene namene, prizidana je uz spoljno lice bedema Gornjeg grada. Jedinstveno otkriće koje se retko sreće na građevinama iz tog doba u ovim krajevima je potpuno očuvana kružna kamena peć, smeštena na nižem nivou uz prostoriju koja je imala stubiće na kojima je, pretpostavlja se, bio pod, što znači da je građevina imala podno grejanje. Uz to, i pronalasci kao što su staklene čaše, delovi vodovodne cevi, amfore za maslinovo ulje iz Sredozemlja, niz skupocenih posuda i amfora napravljenih na severu Afrike, na teritoriji današnjeg Tunisa, potvrđuju srazmerno visok standard života, tako da se može pretpostaviti da je vrh Gradine bio nastanjen imućnijim i društevno izdignutim slojem stanovništva.
Profesor Milinković kaže da u Ministarstvu kulture postoji želja da se ovaj spomenički fond predstavi široj javnosti, što bi nakon 25 godina rada omogućilo da se na Jelici napravi arheološki park i izletište.

Ostale vestiArhiva