Ponekad se ima utisak da je grad pomalo uspavan, ali on je, svakako, uzbudljiv, šaren, zanimljiv i veseo. Bez obzira na to da li se turista vozi liftom u kuli "Vasko de Gama", koja je izgrađena za EXPO 1998. godine, ili kitnjastim liftom Santa žusta iz 1898. godine, osećaj je čaroban. Iako je preko reke Težo okrenuta ka Atlantskom okeanu, prestonica Lisabona živi potpuno mediteranskim načinom života. A taj ritam turisti će najbolje osetiti kada se ukrcaju u poznati žuti tramvaj sa brojem 28 i prokrstare njegovom trasom.
Portugalci vole snene, opuštene barove, sa što mirnijom atmosferom, koji dobro pristaju uz melanholične i tužne fado pesme. Fado je fatum, pesma o sudbini koja je donela smrt, gubitak, ljubomoru, tragediju. Pevači su obučeni u crno, a ženama, koje dok pevaju prebacuju težinu s noge na nogu, modrocrna kosa leluja se kao rese. Najpoznatiji fado-bar je "Pareirinja" koji vodi atraktivna Argentina Santos. Ona je najlepše godine svoje mladosti ostavila u mračnim barovima Alfame. Kada Argentina oko vrata stavi crni šal, koji nosi kao sentimentalnu uspomenu na "zloglasnu" pevačicu Marinu Severu, i zapeva zatvorenih očiju, u baru svi spuste čaše i zaćute. Inače, u Portugalu svi vole da piju laka vina i vode teške razgovore. "Fado je umor jake duše", smatrao je Fernando Pesoa, jedan od najpoznatijih portugalskih pisaca, inače osnivač portugalskog modernizma i stvaralac koji je duboko uticao na jezik tako da “čak ni lisabonske sobarice više ne govore isto kao njihove babe i dede”. Zvuci tog žestokog fada, i muzika i vokali, njegova tuga, saudad, najprirodnije se čuju i osećaju upravo u misterioznim barovima Alfame, koja miriše na bakalar, cimet, buđ i vanilu.
Ovaj skromni deo Lisabona, nezaobilazno mesto koji će vam ostati zauvek u sećanju, dopadao se i Maorima iz kalifata Omajada. Teško je poverovati da je taj skromni kvart nekada bio najpoželjniji kvart Lisabona. U srednjem veku imućniji stanovnici počeli su da napuštaju ove hladne ulice, prepuštajući ih ribarima, gusarima i trgovcima. Posle velikog zemljotresa 1755. godine ostalo je malo maorskih kuća, ali je kvart zadržao osobine kasabe. Zgrade su zbijene jedna pored druge, iz krivudavih sokaka stepenicama se ulazi u kuće, a veš se suši na konopcu zategnutom sa jedne na drugu stranu ulice.
Nad Alfamom nalazi se impozantni Kastelo de Sao Horhe, poput krune na istočnom brdu Lisabona. Danas je tu popularna promenada sa spektakularnim pogledom. Na zapadu Alfame nalaze se dve kule katedrale Se, koja je izgrađena na temeljima džamije. Katedralu je, takođe, teško oštetio zemljotres 1755. godine. Tog jutra, 1. novembra, prvi udar je zaljuljao zgrade, uljanice su pale i počeo je požar. Bežeći od drugog udara, stanovnici su se čamcima otisnuli ka sredini reke Težo. Treći tektonski udar pokrenuo je talas koji je progutao nesrećnike. Udar, od kojeg je stradalo 40.000 stanovnika Lisabona, osetio se i u Upsali. Karmelićanska crkva do danas je u ruinama, da podseća na nesreću, a azuležo pločice na fasadi crkve Santa Lusija prikazuju kako je grad izgledao dok markiz Pombal nije doneo sudbonosnu odluku - da Alfamu ostavi ribarima, mornarima, prostitutkama, lopovima, imigrantima iz afričkih kolonija i kockarima. U Alfamu danas svi rado dolaze nedeljom zbog Pijace lopova (Feira da Ladra) i ukusnih ribljih specijaliteta, ali da bi se kockali odlaze u obližnji Estoril, gde se nalazi najveći evropski kazino u kojem je Jan Fleming upoznao Džemsa Bonda.
Pomenuti markiz Pombal geometrijski je isekao ulice Lisabona i počeo da gradi neoklasične zgrade. I to je Lisabon i danas. Na mestu srušenog dvorca danas je Trg trgovine, u centru spomenik vladaru Žaou Prvom, a u kraljevski žutim i republikanski roze zgradama sada je državna administracija. Sa desne strane trga nalazi se "Kafe Martinjo de Arkada", gde je Pesoa imao svoj sto, i u
kojem se od 1782. godine služe odlični kolači. Od trijumfalne kapije, ispod koje ordiniraju dileri iz bivših kolonija, počinje ulica Augusta i za mnoge najlepši deo grada, Bajša. Paralelne ulice sa zgradama jednake visine i istih fasada od plavih azuležo pločica, nose nazive prema radnjama koje su tu bile: zlatna (rua do ouoro), srebrna (rua do prata), samardžija (correeitos), obućara (sapateritos) i tako dalje.
U Bajši se i danas nalaze banke i poslovne zgrade, a turisti se tu najradije šetaju, uz obavezan obilazak filigranskog lifta Santa žusta, delo Ajfelovog učenika, sa kojeg se, uz čašu vina, pruža divan pogled. Na trgu Rosio znamenita je kraljevska poslastičarnica "Pastelaria Suica" i kafe "Nikola" u kojem su godinama, u gustom dimu cigareta, razgovarali portugalski intelektualci, pripremajući "Karanfil revoluciju", aprila 1974. godine.
Čado je aristokratski deo grada gde su od 1900. godine dolazili umetnici, jer su im prijali mermer, sjaj, luksuz, bogate knjižare i otmeni restorani. U produžetku je Bairo Alto, otmeni deo građanskog Lisabona u kojem kao da je stalo vreme. Ovde noću dolaze svi koji vole alternativna mesta, ali tu su i barokne crkve, Parlament, vinarije u kojima se može probati po 300 vina, videti Muzej ekscentričnih marioneta i Nacionalna umetnička kolekcija koja je, u osnovi, pripadala markizu Pombalu. U Lisabonu se može videti mnogo toga, pa čak i originalna statua Hrista, čija je kopija u Riju mnogo popularnija. Statua se nalazi na suprotnoj strani reke Težo, a podignuta je na insistiranje portugalskog diktatora Salazara, lično, koji je vladao od 1932. do 1968 godine.
Belem, monumentalni deo Lisabona, dobio je naziv po kapeli Madona iz Vitlejema u kojoj su u molitvi proveli noć Vasko de Gama i mornari, pre nego što su se otisnuli prema Indiji. Belem je za mnoge turiste "lice Lisabona", jer svi prepoznaju mramorni čipkasti Toranj, pored kojeg su prolazile karavele koje su trgovale svilom, začinima, dragim kamenjem, zlatom, porcelanom... Toranj je čudna mešavina renesansnih lođa, gotskih kapela, krstaških puškarnica, venecijanskih prozora, a nekada je bio ostrvo okruženo ljutim talasima reke Težo.
Blizu je i beli Spomenik otkrićima u obliku karavele, koji je, takođe, podigao Salazar u čast pola milenijuma od smrti princa Henrika moreplovca koji je promenio istoriju celog sveta. Svet se tada upravljao prema raspoloženju portugalskih kraljeva koji su zahvaljujući ekspanziji u Zlatnom veku, a naročito posle pronalaska zlata u Brazilu, uglavnom razmišljali o umetnosti. Kralj Manual Prvi pokazao je čitavom svetu moć portugalskog dvora, a pod njegovom slavnom vladavinom podignute su najlepše građevine, a stvoren je i čisto portugalski stil – manuelin - mešavina gotike, renesanse, klasičnog stila, mavarske dekoracije i fantazije koju je isprovocirao ulazak u kitnjaste dvorove istočnjačkih mandarina.
Nedaleko od Lisabona nalaze se Kaškaiš i Estoril, danas ljupko letovalište, a u Drugom svetskom ratu Meka za špijune, odbeglo plemstvo, propale glumice, mešetare i udavače. Ovde su stizali svi izbegli iz ratom zahvaćene Evrope i odavde su bežali prema Africi, latinskoj i severnoj Americi. Iznad glavne pošte nalazi se muzej u kojem se mogu videti lični predmeti izbeglica-aristokrata koji su ovde proveli rat, a, između ostalog, može se videti i mnogo toga što je pripadalo srpskom plemstvu.
Najvažnija umetnička kolekcija Portugala nalazi se u Muzeju Kalista Gulbenkijana, koju je jermenski petrolejski magnat počeo da prikuplja od 14. godine, a većinu umetnina kupio je 1930. godine iz Ermitaža. Ovaj Jermenin, sa nadimkom "gospodin pet odsto", u vreme Drugog svetskog rata preselio se u neutralni Portugal i posle smrti sve ostavio Lisabonu. Od novca iz njegove fondacije izgrađena je opservatorija, odakle se mogu posmatrati kretanja u Sunčevom sistemu, ali i zvezda Vitlejem, ili na portugalskom - Belem.
Sva vina u Portugalu su odlična, prave se od 40 vrsta grožđa i piju kao aperitiv. Najbolji porto je iz godine smrti pesnika Fernanda Pesoe, 1935. godine, a posebno zadovoljstvo u ispijanju vina i uživanju u njegovom ukusu jeste kada se pije iz keramičkih čaša u nekom od fado barova u Alfami.
Kao i bluz, i fado je izraz tuge i bola. U bukvalnom prevodu značu - sudbina. Pesme pevaju o saudade, svemu što je izgubljeno ili se nikada nije ni imalo, a sve je povezano sa snažnim emocijama. Fado pesme uvek se pevaju u zabačenim kafanama uskih ulica, i tako je već 150 godina. Pevaju muškarac ili žena, a uvek ih prati gitara i viola (akustična španska gitara).
Maria Severa, koja je živela sredinom 19. veka, bila je prvi veliki fadista. Njoj je posvećen i prvi zvučni portugalski film iz 1931. godine. Za popularnost fada ne zna se ko je više učinio, da li njen skandalozni život ili prerana smrt, ali je posle toga uticaj fada na poeme, novele, drame i svakodnevni život postao ogroman.

Ostale vestiArhiva